بررسی روشهای جبران خسارت معنوی در فقه و حقوق
محورهای موضوعی : Private lawخدیجه گنجخانلو 1 , علی اشرف سبحانی 2
1 - گروه حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران
2 - استادیار گروه حقوق، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، زنجان، ایران
کلید واژه: خسارت معنوی, جبران خسارت, حقوق ایران, دیه, حقوق بینالملل, ارزیابی خسارت,
چکیده مقاله :
خسارتهای معنوی به دلایل پیچیدگیهای ماهوی و عدم قابلیت سنجش دقیق، یکی از چالشهای اساسی در سیستمهای حقوقی هستند. در حقوق ایران، جبران خسارت معنوی میتواند از طرق مختلفی همچون عذرخواهی، پرداخت غرامت مالی یا اقدامات نمادین صورت گیرد. در این راستا، روشهای گوناگونی برای ارزیابی خسارت معنوی مطرح شدهاند که شامل معادلسازی مالی، استفاده از تعرفههای قانونی و ارزیابیهای قضائی با توجه به شرایط خاص هر پرونده میشود. در بسیاری از کشورها، مانند فرانسه، روشهایی مشابه با سیستمهای حقوقی ایران برای جبران این نوع خسارتها وجود دارد، با این تفاوت که در برخی موارد، سیستمهای غربی از جبرانهای غیرمالی و حتی جریمههای کیفری برای اعمال عدالت استفاده میکنند. در حقوق اسلامی نیز، خسارت معنوی بهویژه در موارد لطمه به حیثیت و اعتبار فرد از طریق تعزیرات مالی و اقدامات جبرانی همچون دیه یا ارش قابل جبران است. این مقاله به بررسی روشهای مختلف جبران خسارت معنوی در حقوق ایران و مقایسه آن با سیستمهای حقوقی دیگر میپردازد.
Non-material damages, due to their inherent complexities and the difficulty in precisely measuring them, present a significant challenge in legal systems. In Iranian law, compensation for non-material damages can be made through various means, such as apologies, financial compensation, or symbolic actions. Various methods have been proposed for evaluating non-material damages, including financial equivalence, the use of legal tariffs, and judicial assessments based on the specific circumstances of each case. In many countries, such as France, methods similar to those in Iranian legal systems exist for compensating these types of damages, with the difference that in some cases, Western legal systems utilize non-financial compensations or even criminal penalties to achieve justice. In Islamic law, non-material damages, particularly those affecting an individual’s reputation and honor, can be compensated through financial deterrence and compensatory measures such as diyah (blood money) or 'arsh (a form of compensation). This article examines various methods of compensating non-material damages in Iranian law and compares them with legal systems of other countries.
خراساني، م. (1414ق). الفقه علی مذهب اهل البیت. بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
جعفري لنگرودي، م. (1376). فرهنگ جامع حقوقی. تهران: انتشارات گنج دانش.
لورراسا، ج. (1375). توسعه حقوق بشر در دنیای معاصر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فیوضی، س. (1379). مسئولیت مدنی در حقوق ایران. تهران: انتشارات میزان.
سعید، ع. (1985). حقوق مدنی و مسئولیتها. تهران: نشر حکمت.
نجفی، م. (1367). بحارالانوار. بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
انصاری، م. (1286). الرسائل فی الفقه الاسلامی. قم: دارالکتب الاسلامیه.
پروین، س. (1379). مسئولیت مدنی و حقوق خصوصی. تهران: انتشارات سمت.
مازو، ف. (1936). توسعه و تحلیل حقوق مسئولیت در فرانسه. پاریس: انتشارات فرانسوی.
دیوان کشور فرانسه. (1962). تفسیر احکام حقوقی فرانسه. پاریس: انتشارات دیوان عالی.
مرعشی، ع. (1373). دیه و ارش در حقوق اسلامی. قم: انتشارات اساطیر.
درخشان نیا، س. (1376). حقوق مدنی در نظامهای غربی و اسلامی. تهران: انتشارات آییینه.
غمامی، ع. (1367). حقوق بینالملل و جبران خسارت معنوی. تهران: انتشارات حقوقی.
نقیبی، ب. (1386). مطالعات حقوقی در مسئولیت مدنی. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد.
سلطاني نژاد، م. (1380). مبانی و روشهای جبران خسارت در حقوق ایران. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.
کاتوزیان، ن. (1370). مسئولیت مدنی در حقوق ایران و فرانسه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شهید ثانی، م. (بیتا). شرح لمعه. قم: مؤسسه تحقیقاتی حضرت معصومه.
خوئی، آ. (بیتا). توضیح المسائل. بیروت: دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه.
فاضل اصفهانی، م. (1405). الکفایه فی الفقه. بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
نجفی، م. (1367). الفقه الاسلامی. بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
قائممقام فراهانی، م. (1377). حقوق عمومی و مسئولیت مدنی در قانون. تهران: نشر دیبا.
کاتوزیان، ن. (1370). مبانی حقوق مدنی در نظامهای غربی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن ادریس حلی، ج. (1410). سرائر (تدوین و تحقیق ج. خوشبخت). قم: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسي، م. (1363). بحارالانوار. بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
سلطانی نژاد، م. (1380). حقوق جزا و جبران خسارت. تهران: نشر میزان.
References
Khurasani, M. (1414 AH). Al-Fiqh 'ala Madhhab Ahl al-Bayt. Beirut: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Jafari Langroudi, M. (1997). Comprehensive Legal Dictionary. Tehran: Ganj Danesh Publishing.
Lorassa, J. (1996). The Development of Human Rights in the Contemporary World. Tehran: University of Tehran Publishing.
Fiouzi, S. (2000). Civil Liability in Iranian Law. Tehran: Mizan Publishing.
Saeed, A. (1985). Civil Law and Liabilities. Tehran: Hikmat Publishing.
Najafi, M. (1988). Bihar al-Anwar. Beirut: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Ansari, M. (1907). Al-Rasa'il fi al-Fiqh al-Islami. Qom: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Parvin, S. (2000). Civil Liability and Private Law. Tehran: Samt Publishing.
Mazot, F. (1936). Development and Analysis of Liability Law in France. Paris: French Publishing.
French Court of Cassation. (1962). Interpretation of French Legal Judgments. Paris: Supreme Court Publishing.
Marashi, A. (1994). Diyah and 'Arsh in Islamic Law. Qom: Asatir Publishing.
Derakhshan-Niya, S. (1997). Civil Law in Western and Islamic Systems. Tehran: Ayineh Publishing.
Ghamami, A. (1988). International Law and Compensation for Non-Material Damages. Tehran: Legal Publishing.
Naqibi, B. (2007). Legal Studies on Civil Liability. Tehran: Islamic Azad University Publishing.
Sultani-Nejad, M. (2001). Foundations and Methods of Compensation in Iranian Law. Tehran: Research Institute for Humanities.
Katouzian, N. (1991). Civil Liability in Iranian and French Law. Tehran: University of Tehran Publishing.
Shahid Thani, M. (n.d.). Sharh al-Lamah. Qom: Research Institute of Hazrat Masoumeh.
Khoei, A. (n.d.). Tafseer al-Masail. Beirut: Dar al-Taqreeb al-Mazahib al-Islamiyya.
Fazl Isfahani, M. (1405 AH). Al-Kifayah fi al-Fiqh. Beirut: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Najafi, M. (1988). Al-Fiqh al-Islami. Beirut: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Qaim-Maqam Farahani, M. (1998). Public Law and Civil Liability in Law. Tehran: Diba Publishing.
Katouzian, N. (1991). Foundations of Civil Law in Western Systems. Tehran: University of Tehran Publishing.
Ibn Idris Hilli, J. (1410 AH). Al-Sara'ir (Edited and Researched by J. Khushbakht). Qom: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Majlesi, M. (1984). Bihar al-Anwar. Beirut: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Sultani-Nejad, M. (2001). Criminal Law and Compensation for Damages. Tehran: Mizan Publishing.