رهن مال مشاع از منظر فقه مذاهب خمسه و حقوق ایران
الموضوعات : Civil jurisprudence, private law
1 - مدرس دانشگاه شهید مطهری
الکلمات المفتاحية: مال مشاع, رهن, امامیه, حنفی, مالکی, شافعی, حنبلی, حقوق ایران. ,
ملخص المقالة :
چكيده: رهن مال مشاع از منظر فقه امامیه، مالکی، شافعی و حنبلی (به جز حنفی) از مصادیق قاعدۀ سلطنت بوده و جایز است، چون انشای عقد رهن با تصرف در مال شریک ملازمه ندارد. بدیهی است تسلیم و اقباض مال مشاع به مرتهن در مواردی که مستلزم تصرف در سهم مشاع شریکان دیگر باشد، نیازمند اذن آنان است و در صورتی که راهن بدون اذن شریک، مال مشاع را به مرتهن تسلیم نماید، ضامن است؛ ولی در جایی که تسلیم مال مشاع با تخلیه همراه باشد، تسلیم مال مستلزم تصرف در مال شریک یا شریکان دیگر نبوده و از نظر فقه مذاهب، اذن شریک یا شریکان در تخلیه لازم نیست. تحقیق حاضر به بررسی این مسائل در فقه مذاهب خمسه و حقوق ایران می‌پردازد.
منابع
- قرآن کریم
- ابن ابى جمهور احسایى، محمد بن على. (1405ق.) عوالی اللئالی العزیزیة، قم: دار سید الشهداء للنشر.
- ابن حزم اندلسی، أبو محمد علی بن أحمد بن سعید بن حزم. (بی‌تا) المحلى بالآثار فی الاحادیث الدینیة، لبنان ـ بیروت: دار الفكر.
- ابن رشد الحفید، أبو الولید محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد بن رشد القرطبی. (1425ق.) بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره: دار الحدیث.
- ابن زهره حلبى، حمزة بن على حسینى. (1417ق.) غنیۀ النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
- ابن شهر آشوب، رشید الدین محمد بن على. (1369ق.) متشابه القرآن و مختلفه، قم: دار البیدار للنشر.
- ابن عثیمین، محمد بن صالح بن محمد. (1422ق.) الشرح الممتع على زاد المستقنع، بی‌جا: دار ابن الجوزی.
- ابن قدامه مقدسی، موفق الدین عبدالله بن أحمد بن محمد. (1414ق.) الكافی فی فقه الإمام أحمد، لبنان ـ بیروت: دار الكتب العلمیة.
- ــــــــــ . (1388ق.) المغنی لابن قدامة، مصر ـ قاهره: مكتبة القاهره.
- ابن مفلح، برهان الدین. (1418ق.) المبدع فی شرح المقنع، لبنان ـ بیروت: دارالكتب العلمیة.
- اصبحی مدنی، مالك بن أنس بن مالك بن عامر. (1415ق.) المدونة، لبنان ـ بیروت: دار الكتب العلمیة.
- اصفهانى، سید ابوالحسن. (1422ق.) وسیلة النجاة (مع حواشی الإمام الخمینی)، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
- امام خمینى، سید روح اللّه موسوى. (بی‌تا) تحریر الوسیلة، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
- امام شافعی، أبو عبدالله محمد بن إدریس بن عباس بن عثمان بن شافع بن عبد المطلب بن عبد مناف المطلبی القرشی المكی. (1410ق.) الأم، بیروت: دار المعرفة.
- امامى، سید حسن. (بی‌تا) حقوق مدنى، تهران: انتشارات اسلامیه.
- بارعی زیلعی حنفی، عثمان بن علی بن محجن. (1313ق.) تبیین الحقائق شرح كنز الدقائق وحاشیة الشِّلْبِی، با حاشیة: الشِّلْبِی، أحمد بن محمد بن أحمد بن یونس بن إسماعیل بن یونس، قاهره: المطبعة الكبرى الأمیریة.
- بُجَیرَمِی مصری شافعی، سلیمان بن محمد بن عمر. (1415ق.) تحفة الحبیب على شرح الخطیب= حاشیة البجیرمی على الخطیب، بی‌جا: دارالفكر.
- بغدادی مالکی، شهاب الدین. (بی‌تا) إرْشَادُ السَّالِك إلىَ أَشرَفِ المَسَالِكِ فِی فقهِ الإمَامِ مَالِك، بهامشه: تقریرات مفیدة لإبراهیم بن حسن، مصر: شركة مكتبة و مطبعة مصطفى البابی الحلبی و أولاده، المطبعة الثالثه.
- بهوتى حنبلى، منصور بن یونس بن صلاح الدین ابن حسن بن إدریس. (الف بی¬تا) الروض المربع شرح زاد المستقنع و معه: حاشیة الشیخ العثیمین و تعلیقات الشیخ السعدی، بی‌جا: دار المؤید، مؤسسه الرسالة.
- ــــــــــ . (ببی‌تا) كشاف القناع عن متن الإقناع، لبنان ـ بیروت: دار الكتب العلمیة.
- تمیمی مازری مالكی، أبو عبدالله محمد بن علی بن عمر. (2008) شرح التلقین، با تحقیق: محمَّد مختار السّلامی، بی‌جا: دار الغرب الإِسلامی.
- جزیرى، عبدالرحمن و همکاران. (1419ق.) الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام، لبنان ـ بیروت: دار الثقلین.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1370) حقوق مدنی؛ رهن و صلح، تهران:گنج دانش، چاپ دوم.
- حجاوی مقدسی، موسى بن أحمد بن موسى بن سالم بن عیسى بن سالم. (الف بی‌تا) الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل، المحقق: السبكی، عبداللطیف محمد موسى، لبنان ـ بیروت: دار المعرفة.
- ــــــــــ . (ب بی‌تا) زاد المستقنع فی اختصار المقنع، با تحقیق: عبدالرحمن بن علی بن محمد العسّكر، عربستان سعودی ـ ریاض: دارالوطن للنشر.
- حرّ عاملى، محمد بن حسن. (1409ق.) وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- حسینى عاملى، سید جواد بن محمد. (1419ق.) مفتاح الكرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- دسوقی مالكی، محمد بن أحمد بن عرفة. (بی‌تا) حاشیة الدسوقی على الشرح الكبیر، بی‌جا: دار الفكر.
- دمیری شافعی، كمال الدین أبوالبقاء محمد بن موسى بن عیسى بن علی. (1425ق.) النجم الوهاج فی شرح المنهاج، المحقق: لجنة علمیة، عربستان سعودی ـ جده: دار المنهاج.
- رافعی قزوینی، عبدالكریم بن محمد. (بی‌تا) فتح العزیز بشرح الوجیز = الشرح الكبیر، بی‌جا: دارالفكر.
- زحیلی، وهبة بن مصطفى. (بی‌تا) الفقة الإسلامی وأدلَّتُهُ، سوریه ـ دمشق: دار الفكر، الطبعة الرَّابعة.
- سبزوارى، سید عبدالأعلى. (1413ق.) مهذّب الأحكام، قم: مؤسسه المنار، چاپ چهارم.
- ــــــــــ . (بی‌تا) جامع الأحكام الشرعیة، قم: مؤسسه المنار، چاپ نهم.
- سرخسی، محمد بن أحمد بن أبی سهل. (بی‌تا) المبسوط، بیروت: دار المعرفة.
- سلمی دَمِیرِی، بهرام بن عبدالله بن عبدالعزیز. (1429ق.) الشامل فی فقه الإمام مالك، با تصحیح: نجیب، أحمد بن عبد الكریم، مركز نجیبویه للمخطوطات و خدمة التراث.
- سنیكی انصاری، زین الدین أبو یحیى زكریا بن محمد بن زكریا. (بی‌تا) أسنى المطالب فی شرح روض الطالب، بی‌جا: دار الكتاب الإسلامی.
- شربینی شافعی، شمس الدین محمد بن أحمد. (1415ق.) مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج، لبنان ـ بیروت: دار الكتب العلمیة.
- شهید اول، محمد بن مكى عاملى. (1417ق.) الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ دوم.
- شیخ طوسى، محمد بن حسن. (الف1407ق.) الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.
- ــــــــــ . (ب1407ق.) تهذیب الأحكام، تهران: دار الكتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
- ــــــــــ . (1387ق.) المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المكتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم.
- شیرازی، أبو اسحاق إبراهیم بن علی بن یوسف. (بی‌تا) المهذب فی فقه الإمام الشافعی، لبنان ـ بیروت: دار الكتب العلمیة.
- صافى گلپایگانى، لطف الله. (1416ق.) هدایة العباد، قم: دارالقرآن الكریم.
- صفایی، سید حسین. (1392) حقوق مدنی و حقوق تطبیقی، بی‌جا: بنیاد حقوقی میزان، چاپ سوم.
- عاصمی حنبلی نجدی، عبدالرحمن بن محمد بن قاسم، (1397ق.) حاشیة الروض المربع شرح زاد المستقنع، بی‌جا.
- عکبری بغدادى، محمّد بن محمد بن نعمان. (1413ق.) المقنعة، قم: كنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید.
- علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1414ق.) تذكرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- ــــــــــ . (1420ق.) تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
- عمرانی یمنی شافعی، أبو الحسین یحیى بن أبی الخیر بن سالم. (1421ق.) البیان فی مذهب الإمام الشافعی، المحقق: قاسم محمد النوری، عربستان سعودی ـ جده: دار المنهاج.
- فاضل لنكرانى، محمد فاضل موحدى. (1425ق.) تفصیل الشریعة، قم: مركز فقه ائمه اطهار علیهم السلام.
- فولادوند، محمدمهدی. (1415ق.) ترجمه قرآن کریم، دار القرآن الكریم، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
- قاضی بغدادی مالكی، أبو محمد عبدالوهاب بن علی بن نصر. (1420ق.) الإشراف على نكت مسائل الخلاف، با تحقیق: الحبیب بن طاهر، بی‌جا: دار ابن حزم.
- كاسانی حنفی، أبو بكر بن مسعود بن أحمد. (1406ق.) بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، لبنان ـ بیروت: دار الكتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
- کاتوزیان، ناصر. (1383) حقوق مدنی؛ مشارکت‌هاـ صلح، تهران: کتابخانۀ گنج دانش، چاپ ششم.
- ــــــــــ . (الف1382) حقوق مدنی عقود اذنی؛ عقود اذنی ـ وثیقه‌های دین، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم.
- ــــــــــ . (ب1382) دورۀ مقدماتی حقوق مدنی؛ درس¬هایی از عقود معین، تهران: کتابخانۀ گنج دانش، چاپ پنجم.
- كلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب. (1407ق.) الكافی، تهران: دار الكتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
- مجاهد طباطبایى حائرى، سید محمد. (بی‌تا) المناهل، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- محقق داماد، سید مصطفى، (1406ق.) قواعد فقه، تهران: مركز نشر علوم اسلامى، چاپ دوازدهم.
- مزنی، إسماعیل بن یحیى بن إسماعیل. (1410ق.) مختصر المزنی فی فروع الشافعیه، بیروت: دار المعرفة.
- مقدسی جماعیلی حنبلی، أبو الفرج عبد الرحمن بن محمد بن أحمد بن قدامه، (بی‌تا) الشرح الكبیر على متن المقنع، بی‌جا: دار الكتاب العربی للنشر و التوزیع.
- مقدسی رامینى، أبو عبدالله محمد بن مفلح بن محمد بن مفرج. (1424ق.) الفروع و معه تصحیح الفروع لعلاء الدین علی بن سلیمان المرداوی، المحقق: عبدالله بن عبدالمحسن التركی، بی‌جا: مؤسسه الرسالة.
- موسوى گلپایگانى، سید محمد رضا. (1412ق.) الدر المنضود فی أحكام الحدود، قم: دار القرآن الكریم.
- ــــــــــ . (1413ق.) هدایة العباد، قم: دار القرآن الكریم.
- مَیَّارة الفاسی، أبو عبدالله محمد بن أحمد بن محمد. (بی‌تا) الإتقان و الإحكام فی شرح تحفة الحكام المعروف بشرح مَیَّارة، بی‌جا: دار المعرفة.
- نجفى، محمد حسن. (1404ق.) جواهر الكلام فی شرح شرائع الإسلام، لبنان ـ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
- نمری قرطبی، أبو عمر یوسف بن عبدالله بن محمدبن عبدالبر بن عاصم. (1400ق.) الكافی فی فقه أهل المدینة، تحقیق: الموریتانی، ولد مادیك و أحید، محمد محمد، عربستان سعودی ـ ریاض: مكتبة الریاض الحدیثة، الطبعة الثانیه.
- وزارت اوقاف و شئون اسلامی. (بی‌تا) الموسوعة الفقهیة الكویتیة، مصر: مطابع دار الصفوة.
- همدانى، آقا رضا. (1416ق.) مصباح الفقیه، قم: مؤسسه الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسه النشر الإسلامی.