درآمدی بلاغی بر جمله معترضه در قرآن کریم
الموضوعات :محمدمهدی ولی زاده 1 , ابوالقاسم ولی زاده 2
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه معارف اسلامی قم
2 - دانشگاه ارومیه
الکلمات المفتاحية: اعتراض در قرآن اسلوب اعتراض اغراض اعتراض آیات معترضه فوائد جمله معترضه,
ملخص المقالة :
اسلوب اعتراض، یکی از سبک‌های گفتمانی پرکاربرد قرآن کریم به شمار می‌آید. در این تحقیق با بازخوانی و جستاری تفصیلی در دامنه کتب تفسیری و ادبی، کاربرد وسیع جملات معترضه در قرآن و گونه‌های آن نمایانده شده است سپس با دسته‌بندی منظم و نیز تفکیک جملات معترضه تک غرضی از چند غرضی، اغراض کلی نهفته در آیات شناسایی، بررسی و مستندسازی شده‌اند، آن‌گاه چهار غرض تأکید، دفع خطور ذهنی، تقریر و رد کلام کافران دارای بیشترین کاربرد دانسته شده‌اند. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به چرایی استفاده از سبک بیانی اعتراض در قرآن کریم و نیز حل ابهام عدم تناسب و ارتباط میان آیات معترضه و دیگر آیات است. این پژوهش از نوع تحلیلی ـ توصیفی بوده و طی آن ضمن یافتن حدود بیست مورد از اغراض جملات معترضه و بررسی آن‌ها ثابت می‌شود که اطناب حاصل از اسلوب اعتراض در قرآن کریم کاملاً هدفمند و در جای خاص خود بوده و طبق مقتضای حال به کار رفته است و از لحاظ کمی و کیفی بسیار فراتر از اسالیب به کار رفته در متون نظم و نثر عربی است، هم‌چنین از مهم‌ترین عوامل اعجاز ادبی، بیانی و محتوایی قرآن کریم به شمار می‌رود.
قرآن کریم
ابن ابی الاصبع (1975 م). بدیع القرآن. مصر: دارالطباعة و النشر.
ابن اثیر، ضیاءالدین (بی تا). المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر. قاهره: دار نهضة مصر.
ابن جنی، ابوالفتح (1990 م). الخصائص. بغداد: دار الشؤون الثقافیة.
ابن عاشور، محمدبن طاهر (1420 ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ابن هشام، عبدالله (1410 ق). مغنی اللبیب. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابو السعود، محمد بن محمد (1983 م). تفسیر ابی السعود: ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابوحیان، محمد بن یوسف (1420 ق). البحر المحیط فی التفسیر. اول، بیروت: دارالفکر.
آلوسی، محمود (1415 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
باقلانی، ابوبکر (1986 م). دلائل اعجاز القرآن. بیروت: دارالبیان.
بلاشر، رژی (1365). در آستانه قرآن. (ترجمه: محمود رامیار). تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
بنت الشاطی، عائشة (2004 م). الاعجاز البیانی للقرآن. قاهره: دارالمعارف.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418 ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
پیروزفر، سهیلا (1392). سازگاری تفسیر آیات با دو رویکرد مجموعی و تفکیکی. پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، 2، 86 -100.
تفتازانی، مسعود بن عمر (1376). مختصر المعانی. قم: دار الفکر.
تفتازانی، مسعود بن عمر (1416 ق). المطول. قم: مکتبة الداوری.
جرجانی، عبدالقاهر (1422 ق). دلائل العجاز فی علم المعانی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
جمیل محمد (2017). الاعتراض فی القرآن الکریم و دلالاته. مجلة الآداب و العلوم الاجتماعیة جامعة السلطان قابوس، 91 - 106.
جوزیة، ابن قیم (1388 ق). التبیان فی اقسام القرآن. قاهره: دارالفکر.
جوهری، اسماعیل (1404 ق). الصحاح. بیروت: دار العلم للملایین.
حسین عبدالرئوف (1390). سبک شناسی قرآن کریم (الاسلوبیة القرآنیة) (ترجمه: پرویز آزادی) تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام.
حسینی، سید جعفر (1429 ق). اسالیب البدیع فی القرآن. قم: بوستان کتاب.
حواس بِری (2006). وظائف الاعتراض و اسالیبه. جامعة الآداب و اللغات جامعة الجزائر، 132 - 161.
خطابی، ابوسلیمان (2008). ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن (بیان اعجاز القرآن). قاهره: دارالمعارف.
خفاجی، احمد بن محمد (1417 ق). عنایة القاضی و کفایة الراضی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
خویی، سید ابوالقاسم (1422 ق). البیان فی تفسیر القرآن. اول قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی.
دهقانی، فرزاد؛ علیزاده منامن، عیسی و شهریاری نسب، سروش (1396). بررسی دیدگاه‌ها درباره نظم قرآن. فصلنامه سراج منیر، 8(29)، 31 -56.
زرکشی، بدرالدین (1980 م). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دارالفکر
زمخشری، محمود (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.
سامی محمدهشام، حریز (2006 م). نظرات من الاعجاز البیانی فی القرآن الکریم. عمان و اردن: دارالشروق.
سبزواری، عبدالاعلی (1409 ق). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة اهل البیت.
سلطانی رنانی، مهدی (1391). اسالیب اعتراض در قرآن کریم. فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)، 9 (1)، 171 - 189.
سلماسی زاده، جواد (1369). تاریخ ترجمه قرآن در جهان. تهران: امیرکبیر.
سید جمیل (1413 ق). البلاغة القرآنیة المختارة من الاتقان و معترک الأقران. قاهره: دارالمعرفة.
سید عبدالغفار (بی تا). معجم المصنفات القرآنیة. بیروت: دارالکتب.
سیوطی، عبدالرحمن (1408 ق). معترک الأقران فی اعجاز القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیة.
سیوطی، عبدالرحمن (1421 ق). الاتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب العربی.
شایسته فرد، رحمت (1393). بررسی و نقد اندیشه های یوسف دره حداد. پایان نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی تهران.
شوکانی، محمد بن علی (1414 ق). فتح القدیر. دمشق و بیروت: دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب.
طباطبایی، محمدحسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
طنطاوی، محمد (1997 م). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. قاهره: دار نهضة مصر.
ظافر، نصیرالدین (بی تا). حسن الایجاز فی ابطال الاعجاز. بی‌جا.
عباس، فضل حسن (1989 م). البلاغة فنونها و أفنانها. عمان: دارالفرقان.
عتیق، عبدالعزیز (1430 ق). علم المعانی. بیروت: دار النهضة العربیة.
علوی یمنی، یحیی بن حمزة (1914 م). الطراز المتضمن لأسرار البلاغة. مصر: دار الکتب الخدیویة، المقتطف.
علی مهدی، زیتون (2009 م). اعجاز القرآن و أثره فی تطوّر النقد الادبی. بیروت: دارالمشرق.
فخررازی، محمدبن عمر (1420 ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فقهی زاده، عبدالهادی (1374). پژوهشی در نظم قرآن. تهران: جهاد دانشگاهی.
گوستاو، لوبون، (1347). تمدن اسلام و عرب. تهران: کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه.
محمدی، محمدعلی (1394). اعجاز قرآن با گرایش شبهه پژوهی. جلد اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مدنی، سیدعلی ابن معصوم (1388 ق). الانوار الربیع فی انواع البدیع. نجف: مطبعة النعمان.
مشهدی، محمد (1368). کنزالدقائق و بحر الغرائب. تهران: سازمان نشر وزارت ارشاد اسلامی.
مظهری، ثناءالله (1412 ق). التفسیر المظهری. پاکستان: مکتبة رشدیة.
معرفت، محمدهادی (1423 ق). شبهات و ردود حول القرآن الکریم. قم: مؤسسة التمهید.
معرفت، محمدهادی (1428 ق). التمهید فی علوم القرآن. قم: دفتر نشر اسلامی.
مغربی، ابن یعقوب (1412 ق). شروح التلخیص: مواهب المفتاح. بیروت: دارالهادی.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ممتحن، مهدی (1387). جمله معترضه و تأثیر بلاغی آن در قرآن کریم. پژوهشنامه قرآن و حدیث، 5، 59 -72.
مؤدب، سید رضا (1390). اعجاز قرآن. قم: مرکز ترجمه و نشر المصطفی.
مولایی نیا، عزت الله (1383 الف). اسالیب بیانی قرآن کریم. تهران: فرهنگ سبز.
مولایی نیا، عزت الله (1383 ب). تحلیل و بررسی اسالیب اعتراض در قرآن. پایان نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
نیسابوری، نظام الدین (1996 م). غرائب القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیة.
هاشمی، احمد (1381). جواهر البلاغة. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
یحصبی اندلسی، عیاض (1407 ق). الشفا بتعریف حقوق المصطفی. عمان و اردن: دارالفیحا.