تبیین عوامل مؤثر بر زیستپذیری اجتماعی بافت¬های فرسوده در شهرهای ایرانی- اسلامی (مورد پژوهی: منطقه 12 تهران)
الموضوعات : شهرسازی اسلامی
سینا غیورانه
1
,
حسین کلانتری خلیل آباد
2
,
صبا جهانگیر
3
1 - دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، واحد آیت الله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران
2 - استاد گروه شهرسازی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، جهاددانشگاهی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه شهرسازی، واحد آیت الله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران
الکلمات المفتاحية: زیستپذیری, زیستپذیری اجتماعی, تعلق مکانی, بافت فرسوده, منطقه 12 تهران,
ملخص المقالة :
امروزه، شهرها مکان اصلی کار و زندگی بخش عمدۀ بشر شدهاند، بهطوری که بیش از 50% از جمعیت 7 میلیارد نفری جهان در شهرها زندگی میکنند. از این رو، توجه به کیفیت زندگی، شرایط، امکانات و نیازهای ساکنان شهرها، مسئلهای حیاتی است. نظر به مشکلات متعدد شهرها، رویکردهای مختلفی برای ارتقاء و بهبود شرایط زندگی در آنها پیشنهاد و مطرح شده است که زیستپذیری شهری یکی از آنها است. امروزه زیستپذیری در بیشتر کشورهای توسعهیافته بهعنوان یک اصل راهنما در چارچوب گفتمان پایداری در سیاستگذاریها و برنامهریزی شهری گسترش پیدا کرده است. پژوهش حاضر با هدف تبیین عوامل مؤثر بر زیستپذیری اجتماعی بافتهای فرسوده در شهرهای ایرانی- اسلامی تدوین شد. مطالعه حاضر ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش توصيفی است. جامعه آماری پژوهش را ساکنان منطقه 12 شهر تهران تشکیل میداد، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 373 نفر برآورد گردید. روایی ابزار تحقیق با استفاده از مدل تحلیل عاملی تأییدی و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ محاسبه شده است. تجزیه وتحلیل دادهها با استفاده از نرمافزارهای SPSSو SMART PLS با روش آمار توصیفی و مدلسازی معادلات ساختاری انجام شد. یافتهها نشان داد که مشارکت، امنیت اجتماعی، همبستگی و تعاملات اجتماعی و تعلق مکانی بر زیستپذیری اجتماعی تأثیر مثبت و معناداری دارد. از بین متغیرهایی مورد بررسی متغیر تعلق مکانی با ضریب مسیر 258/0 دارای بیشترین تأثیر بر زیستپذیری اجتماعی بود.
آسیابانی پور، الهام و علی پناهی و حسن احمد زاده (1400) سنجش و ارزیابی بعد عینی زیستپذیری شهری در مناطق دهگانۀ کلانشهر تبریز. پژوهشهای جغرافیای انسانی. 53 (2)، صص 545-565.
https: //doi.org/10.22059/jhgr.2020.286057.1007981.
احمدی، مصطفی و صدرالدین متولی و غلامرضا جانباز قبادی و سارا غلامی (1403) شناسایی عوامل مؤثر بر زیستپذیری بافتهای فرسوده (محدوده مورد مطالعه: بافت فرسوده منطقه 1 شهر ساری)، نشریه جغرافیا، 11 (42)، صص 930-945.
https: //doi.org/10.22034/jgeoq.2023.213674.2265.
اکبری، نعمت اله و رومینا مویدفر و فرزانه میرزایی (1396) تحليل زيستپذيري در بافت فرسوده شهر اصفهان با تاکيد بر استراتژي توسعه شهري. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 6 (1)، صص 33-50.
https: //dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23452870.1396.6.21.3.0.
بیرانوند، مسلم و حیدر جهانبخش (1401) افزایش زیستپذیری بافتهای فرسوده شهری از طریق اعمال برنامه های راهبردی مداخله گر بومگرا، پژوهش موردی: شهر خرم آباد، نشریه پژوهش¬های بوم شناسی، 13 (3)، صص 1-22.
https: //doi.org/10.30473/grup.2021.46793.2371.
پیری، فاطمه و سعید ملکی و زهرا عابدی (1400) شناسایی عوامل مؤثر بر زیستپذیری شهری با رویکرد مدلسازی ساختاری- تفسیریISM (نمونه موردی: شهر ایلام).. جغرافیا و توسعه ناحیه ای، 19 (1)، صص 53-87.
https: //doi.org/10.22067/jgrd.2021.48827.0.
پوراحمد، احمد و یعقوب ابدالی و سارا الله قلی پور (1399) تحلیل فضایی آثار حکمروایی مطلوب بر زیستپذیری شهری؛ مطالعة موردی: کانونهای جرمخیز مناطق 11 و 12 شهر تهران. برنامه ریزی فضایی، 10 (2)، صص 83-104.
https: //dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22287485.1399.10.2.5.3.
حسنی میانرودی، نسیم (1402) رویکرد ادراک حسی محیط و میزان اثر گذاری آن در ایجاد حس تعلق، حس مکان و دلبستگی مکانی، کنفرانس ملی شهرسازی و معماری دانش بنیان. https: //sid.ir/paper/1082904/fa حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی و نوبخت سبحانی، و سینا سلمان زاده (1400) تأثیر آسیب های اجتماعی بر زیستپذیری در فضاهای شهری (مطالعه موردی: شاهین دژ). پژوهش های جغرافیای برنامهریزی شهری، 9 (1 )، صص 29-50.
https: //doi.org/10.22059/jurbangeo.2021.301572.1273.
حیدری، محمدتقی (1397). واکاوی تیپولوژیک رویکرد زیستپذیری در بافتهای فرسوده شهری (مطالعة موردی: بافت فرسودة بخش مرکزی شهر زنجان).، مجله جغرافیای اجتماعی شهری، 5 (1)، صص 10- 25.
https: //dor.isc.ac/dor/20.1001.1.26457784.1397.5.1.6.8.
حسین¬زاده، رباب؛ صفرعلی¬زاده، اسماعیل؛ خبازی، حسین. (1400). سنجش زیستپذیری محلات شهری در راستای توسعه پایدار از دیدگاه شهروندان، موردمطالعه: محله شهر کهنه و شهرک سیدمرتضی-کاشمر. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 40 (10)، صص 120-133.
https: //dorl.net/dor/20.1001.1.20087845.1400.10.40.8.6.
خزاعی نژاد، فروغ، سلیمانی مهرنجانی، محمد، و زنگانه، احمد. (1397). ارزیابی زیستپذیری محله های منطقه 12 شهر تهران. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 5 (1 (پیاپی 8) )، صص 45-70.
https: //dor.isc.ac/dor/20.1001.1.25383531.1397.5.1.3.6.
زارع، الهام و آرش ثقفی اصل و مهسا فریدی ثانی (1400) تحلیل زیستپذیری در بخش مرکزی شهر تهران (مورد مطالعه: منطقه 12). مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی (چشم انداز جغرافیایی)، 16 (4)، صص 799-821.
https: //journals.iau.ir/article_676990.html.
زیاری، کرامت اله و احمد حاتمی و ابولحسن صفرپور (1400) ارزیابی ابعاد و مولفه های زیستپذیری در نواحی شهری با رویکرد توسعه پایدار ( نمونه موردی نواحی شهر خرم آباد. فصلنامه چشم انداز شهرهای آینده. ۲ (۲)، صص 33-50.
http: //jvfc.ir/article-1-100-fa.html.
زیاری، کرامت اله؛ حاتمی، احمد؛ مصباحی، سحر؛ عاشوری، حسن. (1398). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مولفه¬های زیستپذیری شهرهای کوچک در راستای توسعه پایدار نمونه موردی: بندر دیلم. فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای، 9 (4)، صص 569-586.
https: //dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22286462.1398.9.4.7.7.
زین العابدین زاده، سمیه و بختیار عزت پناه وکریم حسین زاده دلیر (1402) ارزیابی مؤلفههای مؤثر بر حس تعلق مکانی با رویکرد شهر شاد مطالعه موردی: کلانشهر ارومیه. مجله شهر پایدار, 6 (2)، صص 21-37.
https: //doi.org/10.22034/jsc.2023.375310.1672.
صالحی معوا، فاطمه و سیدمهدی خاتمی و احسان رنجبر (1401) تحلیل و مقایسه میزان رویدادمداری فضاهای عمومی شهری مورد مطالعه: منطقه 12 شهر تهران. باغ نظر، 19 (106 )، صص 85-98.
https: //doi.org/10.22034/bagh.2021.269717.4780.
کرباسی، امین و بهمن کارگر (1402) تبیین ابعاد اجتماعی زیستپذیری در سکونتگاههای غیررسمی (مطالعه موردی: محله کشتارگاه). نشریه جغرافیا و آینده پژوهی منطقهای، 1 (2)، صص 17-32.
https: //doi.org/10.30466/grfs.2023.54897.1019.
مرادپور، نبی، و کرامت اله زیاری (1401) تحلیل فضایی-زمانی جرایم سرقت در منطقه 12 شهر تهران. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی)، 22 (65 )، صص 103-117.
http: //dx.doi.org/10.52547/jgs.22.65.103.
نوروزی، نسترن و علیرضا شیخ الاسلامی . محمد جلیلی (1402) زیستپذیری در شهر و پیراشهر مسجد سلیمان، نشریه توسعه فضاهای پیراشهری، 5 (1)، صص 203-216.
https: //doi.org/10.22034/jpusd.2023.354132.1224.
Altrock, U. (2022). Urban livability in socially disadvantaged neighborhoods: The experience of the German program “socially integrative city”. Frontiers of Architectural Research, 11 (5), 783-794. https: //doi.org/10.1016/j.foar.2021.12.006.
Aulia, D. N., & Marpaung, B. O. (2025). Assessment of Livability factors as an Adaptation of Settled Behavior to Improve Sustainable Housing. Future Cities and Environment, 11. https: //cspub-fce-submission.org/index.php/fce/article/view/54.
Badland, H., Villanueva, K., Alderton, A., Davern, M., & Goldfeld, S. (2019). An urban neighbourhood framework for realising progress towards the New Urban Agenda for equitable early childhood development. Children's geographies, 21 (6), 1087-1105. https: //doi.org/10.1016/j.habitatint.2021.102502.#3 Daviran, E. (2024). The Functional Effect of Public Spaces in the Stability of the Sense of Place Belonging the Case Study: Public Spaces in the Central Texture of Zanjan City. Sustainable city, 7 (1), 97-115. https: //doi.org/10.22034/jsc.2024.432435.1756.#3 Fu, X., Adejoke, A. B., Salaripour, A., Zali, N., & Reihani, Z. S. (2024). Does Urban Livability Lead to Place Attachment and Behavioural Intentions? Case Study: Isfahan City. Environment and Urbanization ASIA, 15 (1), 156-174. https: //doi.org/10.22059/jurbangeo.2024.276471.1063.
Jodder, P. K., Hossain, M. Z., & Thill, J. C. (2025). Urban Livability in a Rapidly Urbanizing Mid-Size City: Lessons for Planning in the Global South. Sustainability, 17 (4), 1504. https: //doi.org/10.3390/su17041504.
Kashef, M. (2023). Urban livability across disciplinary and professional boundaries. Frontiers of Architectural Research, 5 (2), 239–253. https: //doi.org/10.1016/j.foar.2016.03.003.#3.
Liang, X., Yaolin, L., Tianqi, Q. (2022). Livability Assessment of Urban Communities considering the Preferences of Different Age Groups, Complexity, 1 (4)., 1-15. https: //doi.org/10.1155/2020/8269274.
Long, Y., Wu, Y., Huang, L., Aleksejeva, J., Iossifova, D., Dong, N., & Gasparatos, A. (2024). Assessing urban livability in Shanghai through an open source data-driven approach. npj Urban Sustainability, 4 (1), 7. https: //www.nature.com/articles/s42949-024-00146-z.
Mouratidis, K., De Vos, J., Yiannakou, A., & Politis, I. (2023). Sustainable transport modes, travel satisfaction, and emotions: Evidence from car-dependent compact cities. Travel behaviour and society, 33, 100613. https: //doi.org/10.1016/j.tbs.2023.100613.
Newton, P. W. (2018). Liveable and sustainable? Socio-technical challenges for twenty-first-century cities. Journal of Urban Technology, 19 (1), 81-102. https: //doi.org/10.1016/j.futures.2018.05.010.
Tan, M., Zhao, H., Li, G., & Qu, J. (2020). Assessment of potentially toxic pollutants and urban livability in a typical resource-based city, China. Environmental Science and Pollution Research, 27 (15), 18640-18649. https: //doi.org/10.1007/s11356-020-08182-9.
Xiao, Y., Lan, G., Ou, Y., Zhang, L., & Xia, J. (2023). Impact of urbanization on the spatial and temporal evolution of the water system pattern: A study of the Wuhan metropolitan area in China. Ecological Indicators, 153, 110408. https: //doi.org/10.1016/j.ecolind.2023.110408.
Yang, C., Guo, W., Zhang, C., Cui, A., Li, X., Zhao, T., ... & Wu, G. (2022). Characteristics and trends of hillside urbanization in China from 2007 to 2017. Habitat International, 120, 102502. https: //doi.org/10.1016/j.habitatint.2021.102502.
Zhan, D., Kwan, M. P., Zhang, W., Fan, J., Yu, J., & Dang, Y. (2018). Assessment and determinants of satisfaction with urban livability in China. Cities, 79, 92-101. https: //doi.org/10.1016/j.cities.2018.02.025.
Zhu, Y., & Du, R. (2024). Evaluating the impact of urban landscape elements on the sense of security and local belonging-case study: Tongdejie, China. Frontiers in Environmental Science, 12, 1340394. https: //doi.org/10.1016/S0169-2024 (02)00232-3.