تحلیل مسئولیت حقوقی آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) در پی حمله نظامی رژیم صهیونیستی به جمهوری اسلامی ایران، مبتنی بر گزارش مغرضانه گروسی
محورهای موضوعی : رویه در حقوق بین المللمرتضی سعیدقادری 1 , امین میرزمانی 2 , احسان طلوعی 3
1 - پژوهشگر مقطع دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین، پیشوا، ایران
2 - پژوهشگر مقطع دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین، پیشوا، ایران
3 - پژوهشگر مقطع دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین، پیشوا، ایران
کلید واژه: آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA), مسئولیت نهادی سازمانهای بینالمللی, گزارشهای فنی آژانس,
چکیده مقاله :
چکیده. این مقاله به تحلیل حقوقی گزارش ۳۱ مه ۲۰۲۵ صادره از سوی آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) میپردازد؛ گزارشی که فاقد مستندات فنی کافی، متعارض با گزارشهای پیشین آژانس و منتشرشده در فضایی ملتهب بود و نقش مستقیمی در توجیه حمله نظامی رژیم صهیونیستی به زیرساختهای حیاتی و جان غیرنظامیان ایرانی در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ ایفا کرد. مقاله نشان میدهد که این گزارش، با نقض اصول بیطرفی، شفافیت و راستیآزمایی، زمینهساز مشارکت غیرمستقیم در یک جرم تجاوز بینالمللی بوده است. با تحلیل عناصر «علم» و «سوءنیت» در حقوق کیفری بینالملل، استدلال میشود که رفتار گروسی و اظهارات متناقض و خلاف واقع وی در نشست اضطراری شورای حکام آژانس در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۵ در وین، میتواند مصداق مشارکت یا تسهیل در ارتکاب جرم تجاوز تلقی شود؛ جرمی که مسئولیت کیفری فردی در پی دارد و مصونیت عملکردی مدیرکل آژانس مانع تعقیب آن نخواهد بود. همچنین، مسئولیت نهادی و مدنی آژانس بهعنوان یک سازمان بینالمللی مورد بررسی قرار گرفته و با استناد به رویه سایر نهادها، مسئولیت این سازمان در قبال نقض اصول بنیادین رفتاری تبیین میشود. مقاله در پایان به بررسی راهکارهای حقوقی در دسترس جمهوری اسلامی ایران و قربانیان این تجاوز میپردازد؛ از جمله پیگیری مسئولیت کیفری و مدنی در مراجع صلاحیتدار بینالمللی، فعالسازی ظرفیت شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل متحد، و بهرهگیری از صلاحیت جهانی بهمنظور تحقق عدالت. یکی از این راهکارها، توسل به حق حاکمیتی خروج از معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) بر اساس ماده ۱۰ معاهده است؛ با این استدلال که تداوم تجاوزات نظامی میتواند بهعنوان «رویداد فوقالعادهای» که «منافع عالیه» کشور را به خطر میاندازد، قلمداد شود. در این راستا، مصوبه ۴ تیر ۱۴۰۴ مجلس شورای اسلامی در خصوص تعلیق همکاری با آژانس میتواند بهعنوان ضمانت اجرایی عملی، مسیر خروج رسمی از NPT را در صورت استمرار تجاوز نظامی فراهم سازد. مقاله با تأکید بر ضرورت اصلاح سازوکار گزارشدهی در آژانس، بهمنظور پیشگیری از تکرار چنین تخلفاتی، پایان مییابد.
This article analyzes the legal aspects of the report issued by the International Atomic Energy Agency (IAEA) on May 31, 2025; a report lacking sufficient technical documentation, contradictory to previous IAEA reports, and published in a highly charged atmosphere. This report played a direct role in justifying the Israeli military attack on Iran’s critical infrastructure and the killing of Iranian civilians on June 13, 2025. The article shows that this report, by violating the principles of neutrality, transparency, and verification, facilitated indirect participation in an international crime of aggression. By analyzing the elements of "knowledge" and "mens rea" in international criminal law, it is argued that Grossi's behavior and his contradictory and false statements at the emergency meeting of the IAEA Board of Governors on June 16, 2025, in Vienna, could be considered as complicity or facilitation in the commission of an act of aggression; a crime for which individual criminal responsibility arises, and the functional immunity of the Director General of the IAEA will not prevent prosecution. The article further examines the institutional and civil liability of the IAEA as an international organization and, by referring to the practices of other institutions, outlines the agency's responsibility for violating fundamental behavioral principles. The paper concludes by exploring the legal remedies available to the Islamic Republic of Iran and the victims of this aggression, including the pursuit of criminal and civil liability in competent international forums, activation of the UN Security Council and General Assembly, and the use of universal jurisdiction to achieve justice. One such remedy is invoking the sovereign right to withdraw from the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT) under Article 10 of the Treaty, arguing that the continuation of military aggression can be considered an "extraordinary event" that jeopardizes the country's "supreme interests." In this regard, the July 4, 2025, resolution of the Iranian Parliament concerning the suspension of cooperation with the IAEA could serve as a practical enforcement guarantee, facilitating a formal exit from the NPT in the event of continued military aggression. The article concludes by emphasizing the need for reforming the IAEA's reporting mechanisms to prevent the recurrence of such violations.
Boisson de Chazournes, L. (2012). The IAEA Safeguards System and the Right to Nuclear Energy. European Journal of International Law, 23(2), 327–344. https://doi.org/10.1093/ejil/chs030 (Accessed June 25, 2025)
Bassiouni, M. C. (2013). International Criminal Law (3rd ed.). Brill Nijhoff.
Cassese, A. (2008). International Criminal Law (2nd ed.). Oxford University Press.
Crawford, J. (2002). The International Law Commission’s Articles on State Responsibility: Introduction, Text and Commentaries. Cambridge University Press.
Deeks, A. S. (2010). Accountability for the Use of Force in International Law. Harvard International Law Journal, 51(1), 87–146.
Fitzpatrick, M. (2016). The Iran Nuclear Agreement: A Framework for Stability or Tension? International Institute for Strategic Studies.
Joyner, D. (2011). Interpreting the Nuclear Non-Proliferation Treaty. Oxford University Press.
Kerr, P. (2023). IAEA safeguards reports and the politics of compliance. Nuclear Law Bulletin, 111, 1–12.
Schabas, W. A. (2016). An Introduction to the International Criminal Court (5th ed.). Cambridge University Press.
Smith, K. E. (2019). The political economy of international organizations: Strengthening the IAEA’s technical neutrality. Global Governance, 25(4), 485–504.
Talmon, S. (2013). The responsibility of international organizations: Does the European Court of Human Rights matter? Baltic Yearbook of International Law, 12(1), 25–62.
International Court of Justice. (1986). Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States), Merits, I.C.J. Reports 1986.
International Court of Justice. (2004). Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, I.C.J. Reports 2004.
International Criminal Court. (2014). Prosecutor v. Germain Katanga, Judgment pursuant to Article 74, ICC-01/04-01/07.
International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia. (1995). Prosecutor v. Dusko Tadić, Decision on Defence Motion for Interlocutory Appeal on Jurisdiction, Case No. IT-94-1-T.
Rome Statute of the International Criminal Court. (1998). Articles 5–8 bis, 25, 27. https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/RS-Eng.pdf (Accessed June 25, 2025)
Statute of the International Atomic Energy Agency. (1956). Articles II–III, VII–VIII. https://www.iaea.org/about/statute (Accessed June 25, 2025)
United Nations. (1945). Charter of the United Nations.
United Nations General Assembly. (1974). Definition of Aggression, Resolution 3314 (XXIX).
United Nations General Assembly. (2005). World Summit Outcome Document, A/RES/60/1.
International Atomic Energy Agency. (2018). Guidelines for the Preparation of Safeguards Reports. Vienna: IAEA.
International Atomic Energy Agency. (2025, June 15). GOV/2025/34: Report by the Director General: Verification and Monitoring in the Islamic Republic of Iran. https://www.iaea.org/sites/default/files/gov2025-34.pdf (Accessed June 25, 2025)
International Law Commission. (2001). Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, with commentaries. Yearbook of the ILC, 2001, vol. II, Part Two. https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/draft_articles/9_11_2001.pdf (Accessed June 25, 2025)
United Nations Joint Inspection Unit. (2017). Standards and Guidelines for Reporting by International Organizations.
United Nations Office of Legal Affairs. (2005). Responsibility of International Organizations. https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/draft_articles/9_11_2011.pdf (Accessed June 25, 2025