تربیت عرفانی مبتنی بر علم وجودی اشتدادی از دیدگاه ملاصدرا
الموضوعات : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
حسین سلطانی اسفریزی
1
,
محمد بیدهندی
2
,
مهدی گنجور
3
1 - دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
الکلمات المفتاحية: تربیت, عرفان, تربیت عرفانی, علم اشتدادی, ملاصدرا,
ملخص المقالة :
نوشتار پیش رو بروش توصیفیـتحلیلی، درصدد تبیین اهداف و مراتب تربیت عرفانی بر مبنای علم وجودی اشتدادی و دلالتهای آن در حکمت متعالیه است. ملاصدرا بر اساس مبانی فلسفی خود، علم را مساوق با وجود و دارای احکام آن، ازجمله اشتداد میداند. او با تأکید بر تناظر مراتب وجودی انسان با مراتب هستی، علم، حقیقت و سعادت بمثابۀ ساختارهای علم اشتدادی، ضمن ارائة نگرشی نو از علم، تصویری جدید از انسان و چگونگی تربیت نفوس انسانی ترسیم مینماید. در اندیشۀ وی، تربیت انواع مختلف دارد. بالاترین مرتبة آن، تربیت عرفانی است که خود ذومراتب بوده و مراتب مختلف آن در بستر علم وجودی اشتدادی، یکی پس از دیگری بمنظور استکمال نفس آدمی تحقق میابند. بر همین اساس، انسان در سیر تربیتی خود، در هر مرتبه از تربیت با اشتداد در علم، مرتبة برتری از هستی و حقیقت را احراز کرده و با قرار گرفتن در هر مرتبه از وجود، به ادراکی متناسب با آن نایل میگردد و به سعادت و لذتی متناسب با آن ادراک میرسد. این سیر استکمالی بهمین شیوه تا رسیدن به هدف غایی تربیت عرفانی که معرفت خداوند و بقاء بالله است، ادامه مییابد. یافتههای پژوهش حاکی از آنست که الگوی «تربیت عرفانی مبتنی بر علم اشتدادی» از شاخصهها و دلالتهایی نظیر همگانی، تشکیکی و اشتدادی بودن آن و برسمیت شناختن فهمها و کشفهای عرفانی متعدد برخوردار است؛ بدون اینکه متربی در دام نسبیتگرایی و پلورالیسم گرفتار شود.
قرآن کریم.
امین¬الرعایا، مرآت؛ جوان آراسته، امیر؛ افراسیابپور، علیاکبر؛ خسروی، حسین (1396) «تربیت عرفانی از منظر علامه طباطبایی»، عرفان اسلامی، شمارة 59، ص100ـ85.
بهشتی، سعید؛ ناظر حسین¬¬آبادی، مسلم (1391) «تربیت عرفانی براساس حکمت سینوی (مفهوم، مبانی، اصول، روش¬ها)»، حکمت سینوی، شمارة 16، ص107ـ91.
بیدهندی، محمد (1393) «درآمدی بر فلسفه علم وجودی ملاصدرا»، راهبرد، شمارة 71، ص216ـ195.
جوادی آملی، عبدالله (1389) رحیق مختوم، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1390) عین نضاخ، تحریر تمهید القواعد، قم: اسراء.
حسنزاده، داوود (1390) «اسفار اربعه در عرفان اسلامی»، حکمت عرفانی، شمارة 2، ص 39ـ9.
حقیقت، لاله (1400) «بررسی ظرفیتهای علم اشتدادی در اندیشه ابن¬سینا»، پژوهش¬های فلسفی و کلامی، شمارة 2، ص192ـ173؛ DOI:10.22091/JPTR.2021.6996.2547.
خادمی، عزت؛ گلآقایی، معصومه (1389) «تربیت عرفانی از دیدگاه سهروردی»، تأملات فلسفی، شمارة 5، ص56ـ37.
خمینی، سیدروحالله (1376) شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
سیدفاطمی، سیده زهره (1397) بررسی مبانی و اصول تربیت عرفانی، براهنمایی هادی وکیلی و رضا الهیمنش، پایاننامه مقطع دکتری، دانشکده تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب.
شانظری، جعفر (1390) ترجمه و شرح کتاب المبدأ و المعاد ملاصدرا، ج2، بخش معادشناسی، قم: دانشگاه قم.
قاطع، رضوانه؛ شانظری، جعفر؛ گنجور، مهدی (1401) «تأملی بر آرمانشهر اقتصادی بر مبنای علم اشتدادی در نظرگاه ملاصدرا»، فلسفه و کلام اسلامی، شمارة 2، ص412ـ391؛ DOI: 10.22059/jitp.2022.345731.52336.
قیصری، محمدبن داوود (1375) شرح فصوص الحکم، تهران: علمی و فرهنگی.
محبی، مصطفی؛ نتاج، محمدابراهیم (1394) «تأثیر خیال در مکاشفات صوری از دیدگاه صدرالمتألهین»، آیین حکمت، شمارة 32، ص115ـ87.
مصلح، جواد (1389) ترجمه و تفسیر کتاب الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة ملاصدرا، تهران: سروش.
مظلومی¬زاده، کمال (1396) «بررسی مبانی هستی¬شناختی تربیت عرفانی بر اساس مکتب تربیتی نجف اشرف»، اسلام و پژوهشهای تربیتی، شمارة 1، ص36ـ19.
ملاصدرا (1378) المظاهر الالهیة فی اسرار ا لعلوم الکمالیة، تصحیح و تحقیق سیدمحمد خامنه¬ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1380) الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، ج2، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381الف) کسر اصنام الجاهلیة، تصحیح و تحقیق محسن جهانگیری تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه¬نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، جلدهای 1، 3، 4، 8، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، مقصود محمدی و علیاکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1384) شرح الاصول الکافی، ج1، تصحیح و تحقیق رضا استادی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386الف) مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386ب) ایقاظ النائمین، تصحیح و تحقیق محمد خوانساری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389الف) تفسیر القرآن الکریم، تصحیح و تحقیق محمدخواجوی، محسن پیشوایی و محسن بیدارفر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389ب) اسرار الآیات و انوار البینات، تصحیح و تحقیق حمدعلی جاودان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملایی ایولی، محمد؛ فهیم، علیرضا؛ فهیم، محسن (1395) «اسفار اربعه در حکمت متعالیه، عرفان و قرآن»، الهیات قرآنی، شمارة 6، ص109ـ89.
هاشمپور، آیسودا؛ بیدهندی، محمد (1399) «بررسی ظرفیتهای علم اشتدادی نزد سهروردی و ملاصدرا»، فلسفه و کلام اسلامی، شمارة 2، ص563ـ547؛DOI: 1022059/jitp2020.299377.523191 .
یزدانپناه، سیدیدالله (1388) مبانی و اصول عرفان نظری، قم: مؤسسة امام خمینی (ره).