از مسئولیت فلسفه تا تربیت دینی (مطالعه موردی: افلاطون، هرست و ملاصدرا)
الموضوعات : Connection of philosophers’ views and philosophical schools with the social and philosophical conditions of the timeمریم سلطانی کوهانستانی 1 , پرستو مصباحی جمشید 2
1 - دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: مسئولیت فلسفه, تربیت دینی, ملاصدرا, افلاطون, هرست,
ملخص المقالة :
پژوهش پیش رو با تمرکز بر مسئولیت فلسفه، به بررسی رابطة آن با تربیت دینی از منظر افلاطون، هرست و ملاصدرا میپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد فیلسوفان الهی، برخلاف فیلسوفان سکولار، تربیت را ناظر به معرفت دانسته و غایت آن را شکوفایی فطرت، تشبّه به مبدأ الهی، تربیت حکیم و در بالاترین مرتبه، تربیت خلیفهالله میدانند. از این منظر، فلسفه در هدایت عقل، اراده و انگیزههای انسانی در مسیری الهی، مسئول است؛ بهمین دلیل نزد حکمای الهی، رابطهیی ایجابی میان مسئولیت فلسفه و تربیت دینی وجود دارد. اما از منظر برخی از نظریهپردازان حوزة تربیت، مانند هرست که در سنت تحلیلی قرار میگیرند، این رابطه انکار میشود و ازاینرو غایت تربیت، در بهترین حالت، تربیت انسان اجتماعی معرفی میگردد. در نظر فیلسوفان الهی، تربیت دینی تجلی عینی مسئولیت فلسفه است؛ تربیت دینی، نه امری پسینی و تابع مسئولیت فلسفه، بلکه افقی پیشینی و بنیادین است که تحقق آن، همان تحقق مسئولیت فلسفه است. در چنین خوانشی، سخن گفتن از نسبت ایندو، نه از سنخ نسبتهای موضوع و محمول یا مبنا و نتیجه، بلکه از جنس تشخص وجودی مسئولیت فلسفه در تربیت دینی است. این امر ناشی از مبانی متفاوت انسانشناسی، معرفتشناسی و هستیشناسی این سه فیلسوف است.
دنبلی، مهناز؛ باقری نوعپرست، خسرو؛ میرباقری، سیدمحسن؛ عبایی کوپایی، محمود (1402) «استنتاج شیوههای تربیت دینی در حوزة اعتقادات از طریق ماهیت دین در قرآن کریم»، آموزههای قرآنی، شمارۀ 37، ص180ـ153.
سلطانی کوهانستانی، مریم؛ فنی اصل، عباس (1398) «بررسی دیدگاه پل هرست درباب تربیت دینی بر مبنای تئوری تربیت فضیلتمحور افلاطون»، فلسفه تعلیم و تربیت، شمارۀ 6، ص136ـ111.
خجسته مهر، کیوان؛ اویسی، کامران؛ فقیهی، علینقی (1402) «بررسی نظریه افلاطون در تعلیم و تربیت اسلامی بر اساس آیات و روایات با تأکید بر نگاه استاد مطهری»، دوفصلنامه آموزههای تربیتی در قرآن و حدیث، سال 9، شمارۀ 1، ص195ـ173.
رحیمپور، فروغالسادات؛ بیادار، هنگامه (1395) «روشهای تربیت نفس از دیدگاه ملاصدرا»، انسانپژوهی دینی، شمارۀ 36، ص89ـ73.
سبحانینژاد، مهدی؛ احمدآبادی آرانی، نجمه؛ محمدی، آزاد؛ اشرفی، فاطمه (1393) «تبیین ماهیت، ابعاد و مؤلفههای علم تربیت دینی»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال 18، شمارۀ 1، ص56ـ39.
باقری، خسرو (1379) «تربیت دینی در برابر چالشهای قرن بیست و یکم»، تربیت اسلامی، شمارة 3، ص36ـ13.
گاتری، کی. دبلیو. سی. (1395) تاریخ فلسفه یونان، ج1، پیش از سقراطیان متقدم و فیثاغورسیان، ترجمة مهدی قوام صفری، تهران: دانشگاه تهران.
سجادی، سید جعفر (1387) فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نصر، سیدحسین (1393) دین و نظم طبیعت، ترجمه انشاءا... رحمتی، تهران: نشر نی.
مر، گاستون (1383) افلاطون، ترجمة فاطمه خوانساري، تهران: مؤسسة حكمت و فلسفه ايران.
تيلور، س. س. و. (1392) تاريخ فلسفه غرب: از آغاز تا افلاطون، ترجمة حسن فتحي، تهران: حكمت.
هرست، پلهیوود؛ پیترز، ریچارداستنلی (1389) منطق تربیت: تحلیل مفهوم تربیت از نگاه فلسفه تحلیلی، ترجمۀ فرهاد کریمی، تهران: علمی و فرهنگی.
مصباحی جمشید، پرستو (1398) «بررسی امکان تربیت دینی بر مبنای نظریة عقلانیت وحیانی با تکیه بر نظریات علامه جوادی آملی»، اخلاق وحیانی، شمارۀ 16، ص38ـ5.
ملاصدرا (1360) اسرار الآيات، تصحيح و مقدمه محمد خواجوي، تهران: انجمن حكمت و فلسفه.
ملاصدرا (1366) تفسير قرآن كريم، بكوشش محمد خواجوي، قم: بيدار.
ملاصدرا (1386) مفاتيح¬ الغيب، تصحيح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1981م) الحکمة المتعالية فی الاسفار الاربعة العقلية، بيروت: دار احياء التراث العربی.
ملاصدرا (1387) المظاهر الالهية فى اسرار العلوم الكمالية، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1340) رساله سه اصل، تصحيح سيد حسين نصر، تهران: دانشکده علوم معقول و منقول.
ملاصدرا (1381) المبدأ و المعاد، تصحيح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاهنظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
يگر، ورنر، (1376)، پايدیا، ترجمۀ محمدحسن لطفي، تهران: خوارزمي.
Guthrie, W. K. C. (1975) A History of Greek Philosophy, vol. IV: Plato the man and his Dialogues, New York: Cambridge University Press.
Hand, Michael (2006) Is Religious Education Possible? A Philosophical Investigation, New York: MPG Books.
Hand, Michael (2015) Religious Education and Religious Choice. Journal of Beliefs &Values: Studies in Religion & Education, vol.36, no.1, pp. 31-39.
Hirst, P. H. (1965) Liberal Education and the nature of knowledge. in R. D. Archambault (ed.), Philosophical Analysis and Education, London: Routledge, pp. 113 138.
Hirst, P. H. (1969) The Logic of Curriculum. Journal of Curriculum Studies, vol. 1, no. 2, pp. 142-158.
Hirst, P. H. (1974) Knowledge and the Curriculum: A Collection of Philosophical Papers. London: Routledge.
Hirst, P. H. (1993) Education, knowledge and practices. in R. Barrow & P. White (eds.), Beyond Liberal Education: Essays in Honour of Paul H. Hirst (184–199), London: Routledge.
Hirst, P. H. (1999) The Demands of Morl Education: Reasons, Virtues, Practices. in J. M. Halstead and T. H. McLaughlin (eds.), Education in Morality, London: Routledge.
Negel, E. (1936) Impressions and Appraisals of Analytic Philosophy in Europe. Journal of Philosophy, Vol. 33, No. 2, pp. 29-53.
Plato (1997) Complete Works. edited by John M. Cooper, Hackett publishing company.
Webster, S. (2004) An existential framework of spirituality. International Journal of children's spirituality. no.1, pp. 7- 9.
Zeller, Edvard (1876) Plato and Older Academy; translated by Sarah Frances Alleyni and Alfred Goodwin, London: Longmans.