عدالت و قسط در قرآن با تاکید بر ابعاد اقتصادی
الموضوعات : Cultural
1 - پژوهشکده اقتصاد/تربیت مدرس
الکلمات المفتاحية: قسط, عدالت, قرآن, اخلاق, معیار,
ملخص المقالة :
عدالت آرمان بزرگ بشری است که همواره مورد توجه اندیشمندان و حاکمان دلسوز بوده و دین الهی نیز به آن توجه ویژه داشته است. قسط از واژه¬هایی است که مشترکات معنایی گسترده-ای با عدالت دارد و در قرآن بیش از عدالت به¬کار برده شده است. درباره نسبت معنایی این دو واژه دیدگاه¬های مختلفی ارایه شده است. برخی قسط و عدالت را به یک معنا دانسته¬اند، برخی معنای متفاوتی برای آنها قایل هستنند. با این وجود برای درک بهتر مفهوم و معنای عدالت و قسط در قرآن و نسبت معنایی این دو واژه با هم، مناسب است با بررسی روشمندانه¬تر در قران به جستجوی معنای عدالت و قسط در قران بپردازیم تا نسبت معنایی درست¬¬تر این دو را بیابیم. این مقاله کوشش دارد با روش تحلیل مولفه¬های معنایی دو واژه عدالت و قسط به صورت مقایسه¬ای بر پایه رابطه¬های هم¬نشینی آنها در قرآن به نسبت معنایی درست¬تر این دو واژه در قرآن دست¬ یابد و برداشت¬های دیگر درباره نسبت معنایی آنها را نیز محک بزند. نتیجه اینکه به¬نظر می¬رسد می-توان عدالت و قسط را به معنای کلی رعایت و دادن حق افراد دانست، ولی این دو واژه در قران ضمن اینکه اشتراکات معنایی مشخصی با هم دارند، تفاوت¬های معنایی و کاربردی روشنی نیز دارند. عدالت ابعاد مفهومی کلی دارد، ولی قسط تعریف عملیاتی و اجرایی عدالت به معنای دادن حق افراد برپایه معیارهای پذیرفته شده جامعه است.
1. قرآن کریم، ترجمه¬های الهی قمشه¬ای، المیزان، طبری، آیتی، پاینده، ابراهیمی، انصاری و ارفع.
2. ابن‌فارس، احمد (1410 ق) معجم مقاییس اللغه، محقق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
3. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم (1414 ق) لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
4. اخوان طبسی، محمدحسین و روح¬الله داوری (1397) صورت¬بندی مفهوم عدالت در قران کریم بر مبنای معناشناسی واژه قسط، پژوهشنامه تفسیر و زبان قران، شماره 13، صص 107-128).
5. اخوان طبسی، محمدحسین و یحیی میرحسینی (1395) ریشه¬شناسی تاریخی واژگان و اثر آن بر فهم مفردات قران کریم: مطالعه موردی ریشه قسط، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره 8، صص 113-132.
6. اخلاقی، رحمت الله (1400) عدالت اجتماعی از منظر روایات، معارف اسلامی و اقتصاد، شماره 13، صص 87-107.
7. اسکی، محمد شفیق، جهانگیر ولدبیگی و شاهرخ سالاریان (1399) تحلیل حق، عدالت و مسئولیت اجتماعی در آموزه¬های قرآنی، مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام، دوره پنجم، شماره 3، صص 69-84
8. الهی¬زاده، محمد حسین، سید مجتبی امامی و محمدصادق تراب¬زاده جهرمی (1399) جامعه¬پردازی مبتنی بر قسط و عدل؛ برداشتی از المیزان، پژوهش¬های میان رشته¬ای قران کریم، سال11، ش 2، صص 81-114)
9. امین¬مقدسی، ابوالحسن و نفیسه افصحی (1402) واکاوی معناشناختی مفهوم عدالت اجتماعی در قرآن کریم با تکیه بر مبحث هم¬نشین¬های معنایی: ادب عربي، سال 15، شماره 1، صص43-60.
10. باادب برزگر، اعظم و محمدعلی کاظمی تبار (1400) معناشناسی عدل در قرآن کریم، همایش تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن و حدیث، دوره 1، صص 187-202.
11. بستانی، فواد افرام (1374) منجدالطلاب، ترجمه بندرریگی، محمد، تهران: اسلامی.
12. بهرامی، معصومه 1395 معناشناسی واژه عدالت، پژوهشنامه نوین فقهی حقوقی زنان و خانواده، شماره 3، صص، 123-150.
13. پورمولا، سیدمحمدهاشم، مرجان غلامی و راضیه بن¬زاده (١٣٩4) معناشناسی واژه عدل در قرآن کریم بر مبنای روش ایزوتسو، پژهش¬های فران و حدیث، سال چهل و هشتم، شماره یکم، صص 1-23.
14. حسینی، سیدرضا (1390) مفهوم و ماهیت عدالت اجتماعی با رویکرد اسلامی، اقتصاد اسلامی، سال یازدهم، شماره 44، صص 5-30.
15. خسروپناه، عبدالحسین، علی اصغر پورعزت و حبیب محمدنژاد چاوشی (1393) وسعت معنایی عدالت در قران، فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره 17، سال 5، صص 49-74.
16. خوری شرتونی، سعید (1385) اقرب الموارد فی فصح و الشوارد، تهران: اسوه.
17. خوش¬فر، محسن و راحله رحمانی (1400) الگوی عدل الهی با تکیه بر تفاسیر المیزان و اطیب البیان، تحقیقات کلامی، شماره 33، صص 41-57.
18. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1362) المفردات فی غریب القرآن، تهران: مرتضوی.
19. سیدخراسانی، راضیه سادات و علی فتحی (1398) تحلیل رابطه حق در قران مجید بر پایه معناشناسی حق و با تاکید بر معناشناسی ساختگرا، پژوهش دینی، ش 39، صص 113-135.
20. شجاعی، حسین و محمدحسین اخوان طبسی (1400) چالش¬های واکاوی اصطلاحات تخصصی علوم انسانی در قران، فصلنامه پژوش¬های قرآنی، سال 26، شماره3، صص 25-46.
21. صفوی، کوروش (۱۳۷۹) درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره.
22. عربشاهی کریزی، احمد (1395) بررسی عدالت در قرآن کریم در سه محور، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هفتم، شماره 82 ، صص 109-132.
23. فراهانی¬فرد، سعید (1384) توسعه پایدار بر محور عدالت، اقتصاد اسلامی، سال پنجم، ش 19، ص91-122.
24. فراهیدی، خلیل¬بن¬احمد (۱۴08 ق) کتاب العین، بیروت: الاعلمی لالمطبوعات.
25. فخرزارع، سید حسین (1398) عدالت اجتماعی در قران، اسلام و مطالعات اجتماعی، سال 7، شماره 2، صص 7-28.
26. فرجی آرپناهی، زهرا، جلال ابراهیمی¬فر، معصومه عبدالهی آرپناهی، عیسی ابراهیمی¬فر، زینب عبدالهی آرپناهی (1399) تحقق رویکرد عدالت اجتماعی از دیدگاه قران کریم و روایات، مجله علوم اسلامی انسانی، سال ششم، شماره 22، صص 19-26.
27. فلاح، ابراهیم (1401) واکاوی مولفه¬های معنایی علم برپایه روابط همنشین در نهج¬ابلاغه، پژوهشنامه علوی، سال 13، ش 1، صص 267-289.
28. قادری، حاتم (1376) قسط، عدل و حکومت، مجموعه مقالات کنگره بین¬المللی امام خمینی و احیای تفکر دینی، ج1، ص 345، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
29. قاسم¬پور راوندی، محسن، محمد علی مهدوی¬راد و شیما محمودپور قمصر (1401) بررسی آرای مفسران درباره مفهوم و گستره عدالت اجتماعی با تاکید بر آیه 25 سوره حدید، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره 48، صص 3-29.
30. قرشی بنایی، سیدعلی اکبر (1371) قاموس قرآن، ج 6، چ 6، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31. گلدانی، زهرا و علی احمد ناصح (1401) مولفه¬های معنایی واژه سعی در قرآن کریم، کتاب قیم، ش 27، صص 47-66.
32. معین، محمد (1388) فرهنگ فارسی معین، ۶ جلدی، تهران: امیر کبیر.
33. مکارم شیرازی، ناصر (1386) پيام قرآن، دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1386 هـ ش، چاپ نهم، ج 10، ص 331.
34. مکارم شیرازی، ناصر (1387) لغات در تفسير نمونه، قم: انتشارات امام على بن ابى طالب (عليه السلام)، چاپ اول، ص 440.
35. نظري، حسن آقا (1383) عدالت اقتصادي از نظر افلاطون، ارسطو و اسلام، اقتصاد اسلامی، سال چهارم، تابستان 1383، صص 65-81.
36. هاشمی تنکابنی، سید موسی 1398 مرور تاریخی نظریه¬های مختلف درباره عدالت و پیجویی شواهد قرآنی مؤید هر نظریه، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره 66، صص 215-240.
37. یوسفی، احمدعلی (1384) عدالت اقتصادی، اقتصاد اسلامی، سال 5، شماره 17، صص 95-112.
38. لغت¬نامه دهخدا: https://icps.ut.ac.ir/fa/dictionary
39. دیکشنری وبستر merriam-webster.com
40. دیکشنری کمبریج dictionary.cambridge.org